આજે અત્ર-તત્ર-સર્વત્ર સમાજ, રાજકારણ, વિકાસ, પ્રગતિ, આર્થિક નવીનતા જેવા વિષયોની ચર્ચા થાય છે. નાના સમૂહોથી શરુ કરી મીડિયા અને સોશિયલ મીડિયામાં આવી ચર્ચાઓ થતી રહે છે ત્યારે સમાજની પાયાની સંસ્થા તરીકે કુટુંબનું સ્થાન, તેના પ્રકારો, તેના પરિવર્તનો વગેરેની ચર્ચા કરવાનું વ્યાજબી ગણાય. આપણી વ્યવસ્થાના કેન્દ્રમાં કુટુંબ ખુબ જ અગત્યની સંસ્થા છે.
કુટુંબ એ સમાજની પાયાની સાર્વત્રિક સંસ્થા છે. કુટુંબસંસ્થા દ્વારા બાળકોનું પ્રજનન અને બાળઉછેર જેવાં મહત્વનાં કાર્યો થાય છે. વ્યક્તિના સામાજિક જીવનનો પ્રારંભ કુટુંબમાંથી થાય છે. વ્યક્તિના જીવન પર કુટુંબની સૌથી વિશેષ અસર જોવા મળે છે. કુટુંબ સમાજ અને સંસ્કૃતિના સાતત્યમાં કેન્દ્રવર્તી સ્થાન ધરાવે છે.
કુટુંબનો અર્થ : કુટુંબ સાર્વત્રિક હોવા છતાં તેનાં સ્વરૂપ, રચના અને કાર્યમાં તફાવત હોય છે. દા. ત., સંયુક્ત કુટુંબ, વિભક્ત કુટુંબ, માતૃસત્તાક કુટુંબ, પિતૃસત્તાક કુટુંબ વગેરે.
કુટુંબ સગપણના સંબંધોનું જૂથ છે. પતિ-પત્ની વચ્ચે જોડાણનો સંબંધ છે અને માતા-પિતા તથા ભાઇ-બહેન વચ્ચે લોહીનો સંબંધ છે.
મિકાઇવર અને પેજના મત મુજબ, “કુટુંબ પ્રજનન ને બાળઉછેર માટે ચોક્કસ અને લાંબા ગાળા સુધી રહેતા જાતીય સંબંધો પર રચાયેલું જૂથ છે.”
ઓગબર્નના મત મુજબ, “કુટુંબ એ બાળકોવાળા કે બાળકો વગરના પતિ-પત્નીનું બનેલું લાંબા ગાળાનું જૂથ છે.”
કિંગ્સલે ડેવિસના મતે, “કુટુંબ એક એવું સામાજિક જૂથ છે, જેના સભ્યો પ્રજનન પ્રક્રિયા દ્વારા એકબીજા સાથે જોડાયેલા છે.”
કુટુંબ જૂથ લગ્ન, લોહી અથવા દત્તકના સંબધો દ્વારા અસ્તિત્વમાં આવે છે.
કુટુંબના સભ્યોના અધિકારો અને ફરજો સમુદાયનાં સામાજિક ધોરણો દ્વારા નક્કી થયેલા હોય છે.
કુટુંબના સભ્યો વચ્ચે જેટલી શારીરિક અને માનસિક નિકટતા તથા લોહીના સંબંધો હોય છે, તેટલી નિકટતા અને તેવા સંબંધો બીજા કોઈ પણ જૂથમાં જોવા મળતા નથી.
કુટુંબના પ્રકાર : કુટુંબના જુદા જુદા પ્રકારો, વંશ, સત્તા, સ્થાન અને સહનિવાસના આધારે નીચે પ્રમાણે દર્શાવેલ છે :
આમ જોવા જઈએ તો, સાથે સાઆધુનિક સમયમાં કુટુંબ વ્યવસ્થા પોતે જ ખતરામાં છે તેમ કહીએ તો ય અતિશયોક્તિ નહી ગણાય. કારણ કે, સંયુક્ત કુટુંબમાંથી વિભક્ત કુટુંબ વ્યવસ્થા તરફની દોટ ઝડપી બની છે. સાથે સાથે લીવ-ઇન-રિલેશનશિપ જેવી સમૂહ જીવનની નવી પધ્ધતિ તરફ લોકો વળ્યા છે. સંઘ એ શક્તિનો સ્ત્રોત છે તો સામા પક્ષે વ્યક્તિ-સ્વતંત્રતા માટે નાનું કુટુંબ આદર્શ ગણાવા લાગ્યું છે. પરિવર્તન સંસારનો નિયમ છે અને સમાજ તેમાં અપવાદ કેવી રીતે રહે? આમ છતાં વિકાસ ઊર્ધ્વગામી હોય તેવી આશા વ્યક્તિ અને સમાજ બંનેમાં જળવાઈ રહે તો સકારાત્મક પરિણામ મળે તે સર્વવિદિત છે. આ અંગે વધુ અભ્યાસ અર્થે આપ https://goo.gl/slGBTA પર log on કરી શકો છો
( ધોરણ 11 સમાજશાસ્ત્ર. www.zigya.com/gseb )
Controlling immunological responses requires the cytokine interleukin-2 (IL-2), commonly referred to as IL-2 Human. It…
What is Mortgage Insurance? Mortgage insurance is a type of insurance policy designed to protect…
Through the standard form offers different advantages in mathematical calculations and scientific notation. Firstly, it…
Introduction Stress is a feeling caused by an external trigger that makes us frustrated, such…
Sociology is a broad discipline that examines societal issues. It looks at the meaningful patterns…
Some info about Inch Inches are a unique measure that persuades us that even the…