શવાસન એટલે શ્રમ હરનારું આસન. શવાસનને મૃતાસનના નામે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ આસનની સ્થિતિ મડદા જેવી હોવાથી તેને સવાસન કહેવામાં આવે છે. સવાસનને મૃતાસન સિવાય વિશ્રામાસન, શિથિલાસન વગેરે જેવા નામોથી ઓળખવામાં આવે છે.
મૂળ સ્થિતિ : પીઠ ઉપર શાંતિથી ચત્તા સૂઈ જાઓ.
પદ્ધતિ :
- પીઠના આધારે ચત્તા સૂઈ જાઓ. બંને પગ વચ્ચે અડધા ફૂટ જેટલું અંતર રાખો.
- ત્યારબાદ બંને પગના અંગૂઠા એકબીજાને અડકાડો.
- ત્યાર પછી બે પગ વચ્ચે આશરે 30 થી 40 સેન્ટિમીટર જેટલી જગ્યા રાખીને બંને પગના પંજા ડાબી-જમણી તરફ બહારની દીશામાં ઢાળેલા રાખો.
- બંને હાથ બાજુએ અનૂકૂળતા મુજબ શરીરથી 10 થી 15 સેન્ટીમીટર દૂર રાખો.
- બંને હાથની હથેળીઓ આકાશ તરફ રાખીને મૂઠ્ઠી ખુલ્લી રાખો.
- ગરદન સીધી રાખી અને આંખો બંધ કરો.
- શ્વાસ ઊંડા અને ધીમે ધીમે લો અને બહાર કાઢો.
- શરીરના બધા જ સ્નાયુઓ, નાડીઓ અને અવયવો પરથી તાણ અને ખેચાંણ દૂર કરી, સમગ્ર શરીર ઢીલું કરી દો. કોઈ પણ અંગ સખત ન રહેવું જોઈએ.
- નબળા વિચારોને ત્યાગી શ્રેષ્ઠ વિચારો તરફ મનને લઈ જાઓ.
- મનને ધીરે ધીરે શાંત કરો. આરામ અને સંતોષનો અનુભવ થશે.
- આ આસન 2 મિનિટથી 10 મિનિટ કે તેથી વધારે સમય સુધી પણ કરી શકાય છે.
ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો :
- શ્વાસોચ્છવાસનો મનથી અનુભવ કરવો.
- શવાસનમાં સૂવાનું નથી પણ અંદરથી જાગૃત રહેવાનું છે.
- શરીરમાં જરા પણ હલનચલન કરવું નહિ.
- આંખો બંધ રાખવી.
- સંપૂર્ણ સ્વછ અને અવાજ ન હોય તેવી જગ્યાએ શવાસન કરવું.
- જમ્યા પછી તરત જ શવાસન કરવું નહિ.
ફાયદા :
- અસ્થમા, ડાયાબિટિસ, લોહીના દબાણવાળા, હદયરોગવાળા અને માનસિક રોગવાળા દર્દીઓ માટે ઉત્તમ આસન છે.
- જ્ઞાનતંતુઓનો તણાવ ઘટે છે.
- ઊંઘ સારી આવે છે.
- ક્રોધ શાંત થાય છે.
- સમગ્ર શરીરમાં લોહીનું પરિભ્રમણ સારી રીતે થાય છે, જેથી નવી શક્તિનો સંચાર થાય છે અને નવો ઉત્સાહ આવે છે.
- બધી નાડીઓ અને સ્નાયુઓની દુર્બળતા, થાક તેમજ નકારાત્મક વિચારો દૂર થાય છે અને શક્તિ વધે છે.
- શરીર, મન, મગજ અને આત્માને સંપૂર્ણ આરામ, શક્તિ, સ્ફૂર્તિ, તાજગી, શાંતિ અને ઉત્સાહ મળતાં શરીર નવજીવન પ્રાપ્ત કરે છે.
- શરીર અને મન સ્વસ્થ બનતાં દરેક પ્રકારનાં કાર્યો કરવાની ક્ષમતા વધે છે અને ચેતનાનો સંચાર થાય છે.
- દરેક આસનના અંતે શવાસનમાં મૃત શરીરની માફક શરીરને શાંત અને સ્થિર કરવાથી શરીરના દરેક અંગને આરામ મળે છે તેમજ આસન કરતાં પહેલાં શવાસન કરવાથી મન યોગાભ્યાસ માટે તૈયાર થાય છે.
- એકાગ્રતા, સાચી વિચારશક્તિ, યાદ શક્તિ, જ્ઞાનતંત્રની કાર્યક્ષમતા, શાંતિ વગેરેના માનસિક ફાયદાઓ થાય છે. જેથી વિદ્યાર્થીઓ માટે શવાસન ખૂબ જ ફાયદાકારક છે.
- સાચી રીતે ‘દસ’ મિનિટનું શવાસન થયા તો ‘છ’ કલાકની ઊંઘ જેટલો લાભ પ્રાપ્ત થાય છે.
- શવાસનથી ધ્યાનની સ્થિતિનો વિકાસ થાય છે.
- આંતરડાની ગતિ નિયમિત થતા ગૅસ અને મળઅવરોધ દૂર થાય છે.
