શલભાસન :
શલભ એટલે ટીકડું. આ આસનની સ્થિતિ તીડ જેવી દેખાય છે. તેથી આ આસનને શલભાસન કહેવામાં આવે છે. આ આસન સૌ કરી શકતા નથી, થોડું અઘરું છે, તેથી તેનું એક હળવું રૂપ શોધાયું છે તેને અર્ધશલભાસન કહે છે. આ આસનને એક પગે વારાફરતી કરવામાં પણ આવે છે જેને અર્ધ શલભાસન કહેવામાં આવે છે. તે સહેલું હોઈ બધા જ કરી શકે છે.
આ આસન ભુજંગાસનનું પૂરક છે. ઘેરંડ સંહિતામાં શલભાસન વિશે નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે.
अथ शलभासनम् ।
अध्यास्यः शेते कर युग्मं वक्षे भूमिमवष्टभ्यकरयोस्तलाभ्याम् ।
पादौ च शून्ये च वितस्तिचार्ध्यं वदन्ति पीठंशलभं मुनीन्द्राः ॥
મૂળ સ્થિતિ : પાથરણું પાથરી પેટ ઉપર સૂઈ જવૂ.
પદ્ધતિ :
- સૌ પ્રથમ એક સ્વચ્છ પાથરણું પાથરી જમીન ઉપર મોં નીચું રાખી પેટ ઉપર ઉલટા સૂઈ જાઓ.
- બન્ને હાથ બાજુ પર સીધા ગોઠવો.
- હથેળી જમીન તરફ રાખો.
- બેય પગ ભેગા કરી, ઘૂંટણમાંથી વાળ્યા વગર શ્વાસ અંદરની તરફ લઈ પગને શક્ય તેટલા ઊંચા કરો.
- ધીમે ધીમે પગને ઉપરની તરફ લઈ જાઓ.
- થોડીવાર આ સ્થિતિમાં રહો. આ સ્થિતિમાં યથાશક્તિ શ્વાસ રોકી રાખો.
- હવે ધીમે ધીમે શ્વાસ છોડતા છોડતા મૂળ સ્થિતિમાં આવો.
અર્ધશલભાસન :
ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો :
- શરૂઆતમાં એક પગ ઊંચો કરી અર્ધશલભાસન કરવું.
- ધીમે ધીમે વધુ અભ્યાસ કરી પૂર્ણ શલભાસન કરવું.
- પગને ઘૂંટણમાંથી સીધા રાખવા.
- શક્ય તેટલો જ શ્વાસ રોકવો.
- સગર્ભા સ્ત્રીઓએ આ આસન કરવું નહિ.
- ઊંચા બ્લડ પ્રેશરવાળા લોકોએ આ આસન કરવું નહિ.
- અસ્થમા કે અલ્સરના દર્દીઓએ પણ આ આસન કરવું નહિ.
- નબળા ફેફસાંવાળાએ કે સારણગાંઠ હોય તેણે આ આસન ન કરવું.
ફાયદા :
- કરોડની માંસપેશીઓ, જ્ઞાનતંતુઓ અને બંધનો માટે આ આસન ખૂબ જ ફાયદાકારક છે.
- પેટ, જાંઘ અને પગના સ્નાયુઓનો વિકાસ થાય છે.
- આ આસનથી જઠર, બરોડ, પિત્તાશય, મૂત્રાશય અને આંતરડાના રોગો દૂર થાય છે.
- શલભાસનથી કબજિયાત મટે છે.
- મળવિસર્જનતંત્ર શક્તિશાળી બને છે.
- આ આસનથી પગના સોજા ઘટે છે.
- વાત, પિત્ત અને કફ પ્રકૃતિજન્ય રોગોમાં આ આસન ખૂબ જ લાભદાયક છે.
- આ આસનથી ફેફસાના રોગો દૂર થાય છે અને ફેફસાં મજબૂત બને છે.
- કમરના વ્યાયામ માટે આ આસન ઉત્તમ આસન છે.
- પગના સ્નાયુઓ આ આસન કરવાથી મજબૂત બને છે.
- સ્વપ્નદોષ મટાડવા આ આસન ઉપયોગી છે.
- આ આસનથી શરીરના બંધ પડેલા વાયુકોષો ખૂલી જાય છે.
